Ιστορία

Ο Βελονισμος αποτελεί μέρος της Παραδοσιακής Κινέζικης Ιατρικής (TCM, Traditional Chinese Medicine) και έχει τις ρίζες του στα βάθη των αιώνων. Το πρώτο σύγγραμμα βελονισμου αποδίδεται στον Κίτρινο Αυτοκράτορα (Τα Κλασικά Κείμενα του Κίτρινου Αυτοκράτορα), που έζησε περί τα 2.600 χρόνια Π.Χ. και συγκεντρώνει τη γνώση που είχε οικοδομηθεί επί αιώνες πριν από αυτόν. Θεωρείται ένα από τα αρχαιότερα ιατρικά κείμενα της ιστορίας. Κατά τον 20ό αιώνα ο βελονισμός ως θεραπευτικό σύστημα έγινε γνωστός στο δυτικό κόσμο, όπου αρχικά αντιμετωπίσθηκε με δυσπιστία. Στη συνέχεια η δυσπιστία εξελίχθηκε σε ενδιαφέρον, καθώς προκαλούσαν εντύπωση τα αποτελέσματα της μεθόδου, κυρίως στα επώδυνα σύνδρομα όπου μπορεί να είναι και άμεσα αντιληπτά, ενώ πρακτικά απουσιάζουν οι παρενέργειες και το κόστος είναι πάρα πολύ χαμηλό. Μεγάλη δημοσιότητα έλαβε ο βελονισμος μετά την επίσκεψη του προέδρου Νίξον στην Κίνα, κατά την οποία ένας Αμερικανός δημοσιογράφος παρουσίασε σκωληκοειδίτιδα και χρειάσθηκε να χειρουργηθεί. Κινέζοι θεραπευτές τον απάλλαξαν πλήρως από τους μετεγχειρητικούς πόνους με τη μέθοδο του βελονισμου. Από τότε ο βελονισμος διαδόθηκε γρήγορα στο Δυτικό κόσμο. Όπως ήταν φυσικό επί δεκαετίες βρέθηκε στο “μικροσκόπιο” των επιστημονικών ερευνών. Πάρα πολλές επιστημονικές έρευνες έχουν διεξαχθεί, που περιελάμβαναν και τεχνολογίες αιχμής όπως το PET (Positron Emission Tomography), το TCD (Transcranial Doppler Ultrasonography) και άλλες. Σήμερα πλέον αποτελεί επίσημα αποδεκτό θεραπευτικό σύστημα σε όλες τις χώρες του Δυτικού Κόσμου. Ενδεικτικά αναφέρουμε ότι το 64% των Αμερικανικών Ιατρικών Σχολών περιλαμβάνει το βελονισμο στο πρόγραμμα σπουδών της προπτυχιακής εκπαίδευσης και ότι η Αμερικανική Ένωση Ιατρικής Πόνου περιλαμβάνει το βελονισμο στην εξεταστέα ύλη για την απόκτηση διπλώματος.

Τι είναι ο βελονισμος;

Είναι η διέγερση σημείων του σώματος που διαθέτουν ειδική “ευαισθησία”, παραδοσιακά με τη χρήση εξαιρετικά λεπτών βελονών (accupuncture). Η διέγερση αυτή μπορεί να επιτευχθεί και με απλή πίεση των σημείων (accupressure), με ηλεκτρικά ερεθίσματα, ακόμη και με ακτίνες laser. Τα σημεία αυτά λέγονται βελονιστικά σημεία και συνήθως σχηματίζουν μεταξύ τους κατά ομάδες κάποιες γραμμές που ονομάζονται μεσημβρινοί ή κανάλια. Η ύπαρξη των σημείων επιβεβαιώνεται σήμερα εύκολα με τη χρήση μικρών φορητών συσκευών που μετρούν την ηλεκτρική αγωγιμότητα του δέρματος. Όταν το εξεταστικό ηλεκτρόδιο μιας τέτοιας συσκευής τοποθετηθεί σε μέρος όπου βάσει των χαρτογραφήσεων υπάρχει βελονιστικό σημείο, η συσκευή παρέχει φωτεινή ένδειξη, απόδειξη ότι τα “σημεία” του βελονισμού, πραγματικά υπάρχουν.

Πως δρα ο βελονισμος;

Είναι γνωστό από την ανατομία και τη φυσιολογία πως, όταν προκαλείται κάποιο μηχανικό ερέθισμα σε μια περιοχή του δέρματος, αυτή η πληροφορία μεταφέρεται μέσω νευρικών ινών στην αισθητική περιοχή του εγκεφάλου (οπίσθια κεντρική έλικα). Αν η κατ’ ευθείαν μεταφορά μιας τέτοιας πληροφορίας στον αισθητικό φλοιό ήταν το μοναδικό ζητούμενο, θα υπήρχε μόνο μία μικρή δέσμη νευρικών ινών που θα ένωνε την περιοχή που δέχθηκε το ερέθισμα με το αντίστοιχο σημείο της οπίσθιας κεντρικής έλικας του εγκεφάλου. Όμως τα πράγματα δεν είναι τόσο απλά. Το ερέθισμα σταματάει σε δύο σταθμούς στη διαδρομή του. Σε έναν σταθμό στο νωτιαίο μυελό και σε ένα δεύτερο μέσα στον εγκέφαλο, ένα μεγάλο σχηματισμό που λέγεται θάλαμος. Γιατί άραγε γίνονται αυτές οι στάσεις; Ας φανταστούμε ένα αεροπλάνο που απογειώνεται για μια μακρινή διαδρομή. Στα ενδιάμεσα συχνά κάνει μία ή δύο στάσεις. Δεν τις κάνει άσκοπα. Γίνονται για κάποιο λόγο, π.χ. για να αφήσει ή να παραλάβει επιβάτες, εμπορεύματα ή να προμηθευτεί καύσιμα. Αντίστοιχα μπορούμε εύκολα να υποθέσουμε πως η φύση δεν έκανε το ερέθισμα να σταματάει σε δύο σταθμούς χωρίς λόγο. Στα σημεία αυτά γίνονται νευρικές συνάψεις, διεγείρονται άλλα παράπλευρα νευρικά κύτταρα, οι ίνες των οποίων μεταφέρουν τα δικά τους ερεθίσματα σε άλλες περιοχές του εγκεφάλου ή κατεβαίνουν μέσω της λευκής ουσίας του νωτιαίου μυελού, εισέρχονται σε νεύρα και καταλήγουν σε όργανα του σώματος. Παράλληλα σε αυτές τις συνάψεις εκκρίνονται ουσίες (νευροδιαβιβαστές) που αρχικά νομίζαμε πως χρειάζονταν μόνο για να μεταφέρουν την πληροφορία από το ένα νευρικό κύτταρο στο άλλο. Τώρα γνωρίζουμε πως αυτές οι ουσίες μεταφέρονται μέσα από μικροσωληνίσκους σε απομακρυσμένα σημεία του εγκεφάλου και του σώματος, καθώς επίσης εισέρχονται στο αίμα και μεταφέρονται παντού μέσω της κυκλοφορίας του αίματος. Γι αυτό δικαίως ο εγκέφαλος θεωρείται σήμερα ως ο μεγαλύτερος ενδοκρινής αδένας του σώματος. Έτσι, χωρίς αυτοί οι μηχανισμοί, οι συνάψεις, τα κυκλώματα και οι αλληλεπιδράσεις να έχουν πλήρως διαλευκανθεί, μπορούμε να κατανοήσουμε πως η μηχανική διέγερση κάποιου σημείου του σώματος, μπορεί να οδηγήσει σε κάποια μεταβολή σε κάποιο άλλο, συχνά απομακρυσμένο, σημείο του σώματος. Π.χ. γίνεται κατανοητό πως η διέγερση κάποιου σημείου του αντίχειρα μπορεί να επηρεάσει τον πνεύμονα, από το μικρό δάκτυλο να προκληθούν μεταβολές στη λειτουργία του λεπτού εντέρου και από το άνω έξω μέρος της κνήμης να επηρεασθεί το στομάχι. Η δράση του βελονισμού γίνεται πολύ πιο εύκολα αντιληπτή και κατανοητή στη θεραπεία του πόνου, καθώς είναι γνωστό πως όταν το νευρικό ερέθισμα φθάνει στο θάλαμο (ο δεύτερος σταθμός που βρίσκεται μέσα στον εγκέφαλο), από εκεί ξεκινάνε φυγόκεντρες νευρικές ίνες που φθάνουν στο επίπεδο εισόδου στο νωτιαίο μυελό (πρώτος σταθμός) και μειώνουν την ευαισθησία της σύναψης (σαν να λένε “Εν τάξει, το καταλάβαμε πως πονάει, δε χρειάζεται να μας το λέτε συνέχεια”). Επίσης είναι γνωστό πως στον πρώτο σταθμό στο νωτιαίο μυελό, εκεί που η ίνα που μεταφέρει το ερέθισμα έρχεται να δώσει τη σκυτάλη στο δεύτερο νευρώνα που θα τη μεταφέρει στο θάλαμο, φθάνουν στη σύναψη και άλλες ίνες. Αν κάποια άλλη ίνα προλάβει πρώτη να δώσει ένα ερέθισμα, τότε το ερέθισμα (εν προκειμένω ο πόνος) που μεταφέρει η πρώτη ίνα “χάνεται” και έτσι αυτή η πληροφορία του πόνου δεν φθάνει ποτέ στο φλοιό του εγκεφάλου ώστε να γίνει αντιληπτή. Στο μηχανισμό αυτό στηρίζονται τα φυσιοθεραπευτικά μηχανήματα TENS που χρησιμοποιούνται στην αντιμετώπιση του πονου: Προκαλούν έναν όχι τόσο δυσάρεστο (ανεκτό) ηλεκτρικό ερεθισμό στο δέρμα, ώστε αυτός να περνάει συνέχεια από τη “διασταύρωση” που θα περνούσε ο πόνος, με συνέπεια τη μείωσή του. Άλλως, πιο γλαφυρά θα μπορούσαμε να παρομοιάσουμε τη μετάδοση του ερεθίσματος στο νευρικό σύστημα με τη μετάδοση μιας πληροφορίας στην κοινωνία, όπου η πληροφορία μέχρι να φθάσει στον προορισμό της σταματάει σε κέντρα “συζητήσεων” και από εκεί πυροδοτείται κουτσομπολιό που παίρνει διαστάσεις, με συνέπεια τη διάδοση ποικίλων άλλων πληροφοριών προς διάφορες και άσχετες με τον τελικό προορισμό κατευθύνσεις.

Σε ποιες περιπτώσεις εφαρμόζεται;

Ο βελονισμος έχει θέση σε ευρύτατο φάσμα παθολογικών καταστάσεων όπως γαστρεντερικά, αναπνευστικά προβλήματα, ρευματοπάθειες, δερματοπάθειες, κατακρατήσεις υγρών και άλλες καταστάσεις περιλαμβανομένων ακόμη και των ψυχοδιανοητικών διαταραχών, καθώς όπως έχουν αποδείξει οι έρευνες, έχουν και αυτές βιοχημική αιτιολογία. Ομοίως καταστάσεις όπως η ανορεξία ή η βουλιμία αντιμετωπίζονται επιτυχώς. Πολύ συχνά εφαρμόζεται στα επώδυνα σύνδρομα, όπου η δράση του είναι εντυπωσιακά πιο άμεση. Συχνά η ανακούφιση επέρχεται μέσα σε λίγα μόνο λεπτά από την τοποθέτηση των βελονών. Μπορεί να χρειάζονται μερικές επαναλήψεις για τη μονιμοποίηση του αποτελέσματος. Έυρύτατα εφαρμόζεται για θεραπείες απεξάρτησης. Πιο γνωστή είναι η δράση του στη διακοπή του καπνίσματος, όμως το πρωτόκολλο NADA (National Accupuncture Detoxification Association) εφαρμόζεται σε ευρεία κλίμακα και σε ομαδικές θεραπείες για απεξάρτηση από τα ναρκωτικά και το αλκοόλ. Το ίδιο επίσης πρωτόκολλο έχει θαυμάσια αποτελέσματα στην αντιμετώπιση του μετατραυματικού στρες, σε άτομα που έχουν υποστεί οποιοδήποτε μεγάλο σοκ (π.χ. εφαρμόσθηκε στους πυροσβέστες που συμμετείχαν στην επιχείρηση στους δίδυμους πύργους στις 11 Σεπτεμβρίου 2001 στη Νέα Υόρκη, και εφαρμόζεται εκτεταμένα από εθελοντές στα θύματα κάθε μεγάλης φυσικής καταστροφής, όπως σεισμοί, εκρήξεις ηφαιστίων, πλημμύρες, τυφώνες κλπ). Ο αισθητικός βελονισμος είναι μια σειρά από πρωτόκολλα που στοχεύουν στη μείωση των ρυτίδων και την τόνωση του δέρματος (αντιγήρανση) μέσω διέγερσης της παραγωγής κολλαγόνου και ελαστίνης στο χόριο.

Πονάει ο βελονισμος;

Οι βελονες που χρησιμοποιούνται είναι εξαιρετικά λεπτές και εισάγονται με ειδική τεχνική που καθιστά την τοποθέτησή τους ανώδυνη. Μπορεί κανείς να αισθανθεί ένα ελάχιστο στιγμιαίο αίσθημα σαν τσίμπημα κουνουπιού.

Πόση ώρα διαρκεί;

Θεωρείται πως απαιτείται η παραμονή των βελονών στη θέση τους τουλάχιστον 20 λεπτά, καλό είναι να παραμείνουν 30-45 λεπτά για καλύτερο αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της συνεδρίας βελονισμου, ο ασθενής παραμένει κατά προτίμηση ήρεμος σε αναπαυτική θέση. Σε ορισμένες περιπτώσεις που αφορούν κυρίως επώδυνα σύνδρομα, μπορεί να του ζητηθεί να κινεί ελαφρά το πάσχον μέλος του.

Πόσο συχνά και πόσες φορές επαναλαμβάνεται;

Σε αρκετές περιπτώσεις δεν αρκεί μόνο μία συνεδρία βελονισμου, αλλά συνήθως μια σειρά από 4-5 σε μεσοδιαστήματα μερικών ημερών. Παρ’ όλο που συνήθως η βελτίωση γίνεται εμφανής αμέσως με την πρώτη συνεδρία ή μερικές ώρες μετά, η ολοκλήρωση της σειράς έχει σημασία για τη σταθεροποίηση του αποτελέσματος και την αποτροπή υποτροπών.

Υπάρχουν επιπλοκές;

Οι επιπλοκές του βελονισμου είναι ελάχιστες και μπορούν να προληφθούν με σωστή τεχνική και μέτρα ασφαλείας. Η σοβαρότερη από όλες είναι ο πνευμοθώρακας, όταν γίνεται αδέξια τοποθέτηση βελονών στο άνω μέρος του σώματος από άτομα χωρίς επαρκή εκπαίδευση και με υποτυπώδεις έως ανύπαρκτες γνώσεις ανατομίας. Όταν όμως γίνεται βελονισμος ακόμη και σε αυτή την περιοχή του σώματος από σωστά εκπαιδευμένα άτομα, η πιθανότητα του πνευμοθώρακα είναι μηδενική. Άλλες επιπλοκές είναι ασήμαντες όπως μικρά αιματώματα (μελανιές) που μπορεί να προκληθούν ή φλεγμονή σε σημείο εισαγωγής κάποιας βελόνας. Η σωστή τεχνική και η τήρηση κανόνων υγιεινής είναι απαραίτητες προϋποθέσεις.

Μπορεί να γίνει λάθος στη θεραπεία;

Όχι. Ο βελονισμός είναι εξισορροπητικό σύστημα. Συνεπώς είναι αδύνατο να προκαλέσει υπερβολή. Στη χειρότερη περίπτωση (αν δεν επιλεγούν τα σωστά σημεία) δεν θα έχει κανένα αποτέλεσμα. Αποκλείεται όμως να εκτρέψει την ισορροπία ή να επιδεινώσει κάποια παθολογική κατάσταση. Ο εξισορροπητικός χαρακτήρας του βελονισμου φαίνεται και από το γεγονός πως τόσο για την ανορεξία όσο για τη βουλιμία, χρησιμοποιούνται τα ίδια σημεία.

Διαβάστε σχετικά άρθρα:

Βελονισμος σε ασθενή με οφθαλμοπληγική ημικρανια.